Grunnleggjandi um djúpnorsk™

Djúpnorsk er í dað heila meint áð vera nýnorskt talumál sum dað røynliga er í dag, men útan dansk-svenskr ortugrafí. Í staði(num?1) er dað tyft á færøysk og íslendsk, d.e. dann gamalnorski skrifttradisjóninn. Á mangir mátar hǿvir einn slíkr ortugrafí mykið betra til norsk málfǿri, av dí einn tekr frá eldra mál sum voks fram til dei úlíku form(un?2)um mið hava í dag. Soleiðis fær einn skriftformir sum hǿva fylgirétt til oll málfǿri. Tak t.d. bǿkr útan innskotssjølvljóð sum dei úlíku málfǿrum kunna setja inn sí eignu ljóð í, ellr ikki nǫkuð í dað heila. Bǿkr hǿvir til bǿkr, bøyka, bǿke(r), bǿku og bǿk. Bøker høvir til bǿke(r). Heldr ikki orð með -er sum hava einstavingstónalag fá detta innskotssjølvljóðið: fagr, gimbr, myrkr o.s.fr.. Dann nýnorska formi av gamalnorska meistari lýtr einn dífyri skríva sum meistr á grunn av tónalagið. Láni mynstr og sukr og, so vel sum svovl, sykl, gafl og vaktl. Jf. segnorði sukra, sykla og gafla.

Gamallr ð er ‹ð› á djúpnorsk. Detta ljóðið er berra hert á Sunnmǿri og lýtr dífyri hava ‹ð› fyri dei ikki-avvíkandi málfǿri ellis. Í álmenn úttala verðr detta ljóðið ikki úttalað. Soleiðis verða orð sum ‹tíð›, ‹jorð›, ‹húð› o.s.fr. úttalað (úttoluð?) /tí/, /jor/, /hú/. Með ‹ð› verðr úttala av nomn meira auðsýnt, m.a. ‹Óðinn›, ‹Fyrði›, ‹Horðaland›, ‹Harðang› og ‹Niðarós›. Dessi nomni verða tradisjónellt úttalað /Óinn, Ó(e)nn/ (/ón(s)-/), /Fỳre/, /Hòraland/, /Harang/ og /Nìarós/. Gamallr /ð/ er herðr til /d/ ettir /g/, /n/, /v/ og /l/: bygd, Agdir, kald, kundi, lavdi. Fyrrtíð av ná-segnorði hava dd fyri gamall ð: trúddi, náddi o.s.fr.. Hava hevir fengið ei bøyging lík ná-segnorði á statsnýnorsk, men detta orðið verðr bøygt sum i-linn segnorð á landsmál og dífyri og á djúpnorsk. Jf. segja.

Sjølva málið

Málfǿringi í djúpnorsk er nógu konservatív og nærri færøysk, með bøygingsystémið méð. Hokyn eintal og inkikyn fleirtal eru t.d. heilt lík. Dífyri verða «danske lag» og «dansk log» dað sama: donsk log. Eigandi varaorð og lagorð fá sama formi í eintal hokyn og fleirtal inkikyn: bóki mí og húsi mí. Hann- og hokyn fá úlíkar bøygingar: bǿkrnar mínar og hestarnir mínir. Síðsti r-en verðr ikki úttalaðr, men skílr bundi form frá fleirtal, t.d. í dann vaksni manninn og vaksnir menn. Slíkir r-ar skrívu dei og á ellsti nýnorsk. Bundið fleirtal fær -u: dei vaksnu mennirnir. R heldr á fyristandandi a m.a. á eldri sunnmǿrsk (Aasen), so dað hét denn stóre tausa, men stóra tause. Með einn slíkr skilnað ljóta skriftformirnar og vera úlíkar, sum nær einn skrívr hennar og hestar með -r fyri úttaluformirnar henna og hesta.

Djúpnorska umsetjingar

Dei djúpnorsku grunnforminar:

Eigarformirnar, með kyn:

Peikandi varaorð:

Determinativ:

Stutt lista yvir orð sum fá aðrir skrívimátar á djúpnorsk™:

fagr. Frá gamalnorsk fagr með r-inn í rótinni. Fair’e o.l. í málfǿrum (d.e. fagr með nýr –r).

gimbr. Soguligt og málfǿriligt. Gamalnorsk havði trúliga báði gymbr og gimbr.

meistr. Gamalnorsk meistari, men áverkað av týsk á nýnorsk og hevir tónalag 1, og -e-.

gafl. Lánorð með tónalag 1.
sukr.
sykl.

trobl, trubl. Frá engelsk trouble og hevir tónalag 1.

kípr. Frá cheap, men með tillagdr lagorðs-r (kjíp’e).

fengsl. Gamalnorsk fangelsi, men hevir ofta tónalag 1 á norsk. Fengsl í Schjøtt-orðbókinni.

bitr. Visst frá lágtýsk, men gamalnorsk havði og orðið bitr (bitandi).

gygr. Gn. gygr.

aðrir «andre». Formi a(i)re finnst í málfǿri, meðan andre er ei analogisk form frá annarr.

(andrir. Annarr skrívamáti fyr aðrir. Trúliga analogiska frá annarr > annrir, með nnr > ndr.)

áð. Merki fyr nemniformi: Áð vera. Ð-inn fyr soguligir grunnar. Gn., fær. og isl. at.

trøyja. Jf. treyja á íslendsk.

vats-. Gn. vaz, men fyr áð betra vísa samanhanginn með vatn fær dað eitt (úljóðandi) t.

vætska. Av vátr.

beitsk. Av beit/bíta.

Bergn. Dann (vestr)norska formi Bjǫrgvin verðr fyri nǫkur for sér, svo dá er Bergn den hǿviligaste skrívamátinn á djúpnorsk™. Namnið hevir tónalag 1, trúlega frá týðsk, men er ikki bundið hannkyn. Ein einskildr -n er dífyri nóg, jamfǿr orð sum eign. Í tillegg er úttala vorði Bern í nǫkur málfǿri, með sama g-burtfallið sum í orð sum morgna.

Lengri lista

Ting eg er úvissr á:

Skulu namnorði og lagorði í hannkyn hava -r (hestr og kaldr)? Detta hǿvir til málfǿri með formir sum hest’e, kald’e, hest’u, kald’u osb.

Skal djúpnorsk™ skilja gamall kv og hv? Nǫkur málfǿri hava kv í orð sum kvinna, men ikki í t.d. kvað. Vinjar m.a. hevir høtt frá h-inn í hvat. So hava onnur málfǿri gv, og nǫkur hava v. Dá fá mið hvað, hval(r), hvessa, og kvað, kvinna og kveld(r).

Er djúpnorsk™ berra ortugrafiskt, ellr eldra í orðtilfang og bøygingar með?

-r í fleirtal av lagorð er studdr av fleirtalsformi kalda á staðir dar. Bundi form hevir -e í hokyn. Dessar formirnar eru ventaðar frá eldri -a og ­-ar. R-inn heldr á a, jamvel um hann sjølvr fellr. Darímót verðr -a veikt til -e. Merknað: Valdi áð nytta -r fylgirett dar dað er soguligt.

Hvorsu skríva mið síðufallsformirnar? Síðan málfǿri hava so mangar úlíkar formir er dað kann henda best á berre nytta dei soguligar, so síðufall av hest verðr hestinum. Detta svarar til og með betra til formirnar hestem og hestom í Øystridalinum en dað hesti ger. Samaleiðis með høy með síðufallsformi høyná (Sunnmøri) og liknanda.

Dað var dað.

1. Fyr’ áð skilja t.d. holmi (linnt hannkyn) og holmi (síðufall av holm) ljóta mið kann henda skríva holminum?

2. Skilr nǫkuð málfǿri millum úbundið og bundið fleirtal av síðufall?

3. Pá er ei gomul avstytting av uppá, so áð skríva dað sum eitt eigið orð er greitt á djúpnorsk™.