Namn på gardvorden

Det som i dag er mest kjent som nissen hev frå gamalt mange ulike namn på norsk, men det norskdanske ordet nisse hev med tidi skove burt mesta alt.

Gardvord

Som namnet segjer er detta det vettet som vardar garden. Ordet hev fleire tydingar, og kann òg vera ein som stødt er heime og ser til huset.

Norsk Ordbog (1873) av Ivar Aasen:
Gardvord (Garvoor), m.
  1) Gaardværge, om en Person som altid er hjemme eller opholder sig stadigt i samme Huus. Ork. og fl. G.N. gardvördr, Gaardvogter.
  2) en Gaardhund, Lænkehund. Hadeland, Hedemarken.
  3) Nisse, Vætte (Genius), som tænkes at opholde sig stadigt paa en Gaard. Sogn, Hard. og fl. Ellers kaldet Tunvord, Tunkall, Tuftekall, og flere. (I Folkesagn og i Spøg). Jf. Vord.

---

Nisse

Nisse kjem trulegt frå Nils, gjenom den svenske kjæleformi Nisse, og hev soleis sterkare band til Heilag-Nils (jf. Sinterklaas og Santa Claus) en hine nemningane. Nisse hev einast breidt seg på grunn av norskdansk.

Ordet stend korkje i Norsk Ordbog av Aasen eller i Grunnmanuskriptet frå 1935, men er m.a. nytta av Garborg.

---

Tufte (tomte), -kall, -gubbe, -kjerring og -folk

Desse er utbreidde namn på vetti som ser til garden.

Norsk Ordbog (1873) av Ivar Aasen:
Tufte, m. Vætte, Nisse, usynlig Nabo; i Fleertal om Ellefolk eller Underjordiske, som ogs. kaldes Tuftefolk. Nordl. Trondh. Hertil Tuftekall, m. Nisse (= Tunkall). Trondh. Gbr. Afvig. Tomte, el. Tomtegubbe, Østl., Tøltabonde, Vald. (Vang). Tuftekjerring f. Ellekone osv.

Joletufte hev òg vore nytta um jolenissen.

---

Tunkall

Tunkall tyder einast vettet på garden og er soleis ei høvande nemning, nett som tufte.

Norsk Ordbog (1873) av Ivar Aasen:
Tun-kall, m. Nisse, Vætte som tænkes at opholde sig i en Gaard. Nhl. Andre Steder Tunvord, Gardvord, Tuftekall. Jf. Tufte.

---

Tunvord

Som med gardvord kann detta ordet òg tyda ein som stødt er heime, og kann jamvel vera det same som tuntræl.

Norsk Ordbog (1873) av Ivar Aasen:
Tunvord, m. Nisse (= Tunkall); egentlig: Gaardens Skytsaand. Sfj. i Formen Tuunvoor. (Jf. Vord). Ellers om En som passer Gaarden eller er stadigt hjemme, omtr. som Tuntræl.

---

Til vette som koma i joli hava me elles jolesveinar (mangtal), men desse gjera skade og gjeva ikkje bornom gåvor. På Island hava dei jólasveinn i staden for joletufte, men han hev i nyare tid teke til å likjast den amerikanske (jf. den ofselege amerikaniseringi etter krigen).

Eit anna ord er jolemann(en), men det er uvanlegt. På Færøyom nytta dei jólamaðurin attåt (jóla)nissan, men han hev ingi tilknyting til noko gamalt færøyskt vette.